112 112
box 43/21 box 43/21
Schnitzler's Death Schnitzler's Death
stellig honderden, door beiden grif toegeg stellig honderden, door beiden grif toegeg
loodewaar diamatisch gedicht, alsof het van den lateren gevoelden „Ehrenkodex", met duels en K. u. K. es- loodewaar diamatisch gedicht, alsof het van den lateren gevoelden „Ehrenkodex", met duels en K. u. K. es-
van aanraking en het is zeifs minder bekend van aanraking en het is zeifs minder bekend
Gerhart Hauptmann en niet van den vroegeren Schnitz- frasen toe. Al zijn manlijke figuren schijnen welge¬ Gerhart Hauptmann en niet van den vroegeren Schnitz- frasen toe. Al zijn manlijke figuren schijnen welge¬
ler zijn medische loopbaan begon met dezel ler zijn medische loopbaan begon met dezel
steld, zorgeloos en zonder werkkring, zijn vrouwen willen steld, zorgeloos en zonder werkkring, zijn vrouwen willen
ler kwam, en, verleden jaar, een zwak en overbodig spel, ler kwam, en, verleden jaar, een zwak en overbodig spel,
neel¬ neel¬
het gebied der hypnose en suggestie, die het gebied der hypnose en suggestie, die
nog al eens bij voorkeur „Komtessen" zijn, wat veer een nog al eens bij voorkeur „Komtessen" zijn, wat veer een
dat alreeds in den titel het dramatisch divertissement, niet dat alreeds in den titel het dramatisch divertissement, niet
proefde, voor hij dit terrein als te onvruch proefde, voor hij dit terrein als te onvruch
aesthetische luance verschilt van „Gräfin". Neen, waar¬ aesthetische luance verschilt van „Gräfin". Neen, waar¬
de dramatische noodzaak medevoert: „Im Spiel der de dramatische noodzaak medevoert: „Im Spiel der
Maar voor den niet-gepreoccupeerde gaat Maar voor den niet-gepreoccupeerde gaat
Sommerlüfte". Wat Schnitzler „te zeggen" had, wat hij achtigheid en innerlijke motiveering behoeft men in deze Sommerlüfte". Wat Schnitzler „te zeggen" had, wat hij achtigheid en innerlijke motiveering behoeft men in deze
Schnitzler's drama's boven het pathologisc! Schnitzler's drama's boven het pathologisc!
egocentrische en individualistische comedianten niet te egocentrische en individualistische comedianten niet te
eindeloos gevariéerde schema der „ongeoor! eindeloos gevariéerde schema der „ongeoor!
als tooneelschrijver beteekende en nog voor ons beteekent, als tooneelschrijver beteekende en nog voor ons beteekent,
n met een n met een
zoeken. Juist waar hij de onthulling van zijn masker het zoeken. Juist waar hij de onthulling van zijn masker het
dingen" uit. Van de duizenden nederlagen dingen" uit. Van de duizenden nederlagen
lag voór zijn vijftigste jaar. Wellicht dat de distantie lag voór zijn vijftigste jaar. Wellicht dat de distantie
eater. Nu eater. Nu
dichtste benadert, waar breed en overweldigend de tragedie dichtste benadert, waar breed en overweldigend de tragedie
waarin wij thans, na den oorlog, tot dit werk staan, juist waarin wij thans, na den oorlog, tot dit werk staan, juist
t komende t komende
der eenzaamheid en ontluistering achter de maskerade ringen, die de mensch tegenover zichzelf 1 der eenzaamheid en ontluistering achter de maskerade ringen, die de mensch tegenover zichzelf 1
Schnitzler ten slotte slechts een deel - Schnitzler ten slotte slechts een deel -
de blijvende beteekenis daarvan kan helpen releveeren. de blijvende beteekenis daarvan kan helpen releveeren.
ou hebben, ou hebben,
staat (als in „Der Einsame Weg" b.v.), breekt hij af in staat (als in „Der Einsame Weg" b.v.), breekt hij af in
zichzelf, maar niet oppermachtig — de „pe zichzelf, maar niet oppermachtig — de „pe
ing geslon¬ ing geslon¬
*. *.
een dissoneerenden anti-climax, een tooneeltruc, dien hij een dissoneerenden anti-climax, een tooneeltruc, dien hij
ande menschelike gedachte. ande menschelike gedachte.
st van een st van een
met Shaw gemeen heeft, en hult het scherp-bijeenge¬ met Shaw gemeen heeft, en hult het scherp-bijeenge¬
In een biografie over Joseph Kainz, voor Schnitzler den In een biografie over Joseph Kainz, voor Schnitzler den
Scnitzler verried, met de wreedheid var Scnitzler verried, met de wreedheid var
s van het s van het
voegde materiaal in het frivole kleed der mode: men voegde materiaal in het frivole kleed der mode: men
acteur bij uitnemendheid, is onlangs de Weensche eigen acteur bij uitnemendheid, is onlangs de Weensche eigen
in hem woonde en die slechts door de aan in hem woonde en die slechts door de aan
raisonneert, de duur gekochte leugen van het geluk maakt raisonneert, de duur gekochte leugen van het geluk maakt
aard (die van Kainz, die van Schnitzler) gekarakteriseere aard (die van Kainz, die van Schnitzler) gekarakteriseere
moedigheid van den dichter na de vlijmscl moedigheid van den dichter na de vlijmscl
lexe gecom¬ lexe gecom¬
het leven zwaar en treurig, de aldoor dreigende nabijheid het leven zwaar en treurig, de aldoor dreigende nabijheid
als een mengeling van overmoed en verslagenheid, gevoec als een mengeling van overmoed en verslagenheid, gevoec
verlamd en op non-actief gesteld werd, zoo verlamd en op non-actief gesteld werd, zoo
einen krine einen krine
van den dood maakt het onheimelijk en zoet. Samen van den dood maakt het onheimelijk en zoet. Samen
door den voortdurenden twijfel aan zichzelf. Twijfeler door den voortdurenden twijfel aan zichzelf. Twijfeler
in daden en gedachten, dat hij het perspe in daden en gedachten, dat hij het perspe
ouding van ouding van
noemt men dat liefde. noemt men dat liefde.
aan zichzelf deed Schnitzler in hooge mate en aan het aan zichzelf deed Schnitzler in hooge mate en aan het
menschelijken geest blijvend verruimde. Het menschelijken geest blijvend verruimde. Het
n in zich¬ n in zich¬
Er was nog iets anders, dat Schnitzler bedreigde dan Er was nog iets anders, dat Schnitzler bedreigde dan
veelvuldig en geraffineerd onderscheiden, maar op het veelvuldig en geraffineerd onderscheiden, maar op het
in hem slechts den schriver van een bitter in hem slechts den schriver van een bitter
nd behan¬ nd behan¬
de voor hem zoo werelds-vertrouwde mysteriën van liefde de voor hem zoo werelds-vertrouwde mysteriën van liefde
eendere velfportret teruggaande type van den vermoeiden eendere velfportret teruggaande type van den vermoeiden
als „Reigen" of een galanten verdediger vo als „Reigen" of een galanten verdediger vo
urs gekend, urs gekend,
en dood, en dat was voor hem, den schrijver Schnitzle en dood, en dat was voor hem, den schrijver Schnitzle
en verfinden levensgenieter voegt hij de schampere en verfinden levensgenieter voegt hij de schampere
Mädel" te zien (dat trouwens overal, behal Mädel" te zien (dat trouwens overal, behal
Atzler groot Atzler groot
de donkere achtergrond van het naturalisme, waartegen de donkere achtergrond van het naturalisme, waartegen
Bernhardi, diagnose toe, dat dit type overleefd en uitstervend is. Bernhardi, diagnose toe, dat dit type overleefd en uitstervend is.
een antiquarische, althans vooroorlogsche een antiquarische, althans vooroorlogsche
hij feestvierde. Zijn houding is die van een voortdurenden hij feestvierde. Zijn houding is die van een voortdurenden
Maar hij mist den moed tot ingrijpen, er is in vrijwel Maar hij mist den moed tot ingrijpen, er is in vrijwel
geworden is). In Schnitzler's levenswerk lig geworden is). In Schnitzler's levenswerk lig
den buiten¬ den buiten¬
antagonist, een man op de vlucht. Hij redde zich als antagonist, een man op de vlucht. Hij redde zich als
geen van ziln stukken (buiten het op andere praemissen geen van ziln stukken (buiten het op andere praemissen
ontwikkeling, die bijna met de titels van ontwikkeling, die bijna met de titels van
als het als het
Proteus, hij ontleende aan de romantiek, waar hem dat Proteus, hij ontleende aan de romantiek, waar hem dat
gebouwde „Bernhardi") een ethische verantwoording. De gebouwde „Bernhardi") een ethische verantwoording. De
chronologisch te volgen is. De liefde, chronologisch te volgen is. De liefde,
estern oder estern oder
te pas kwam (in die reeds niet meer gesloten gecompo¬ te pas kwam (in die reeds niet meer gesloten gecompo¬
dramatische structuur ondergaat daardoor, noodlottig en dramatische structuur ondergaat daardoor, noodlottig en
schensplel schensplel
neerde „Oesterreichische Rhapsodie", die hij „Der looze jacht om het bezit, maakt 1 neerde „Oesterreichische Rhapsodie", die hij „Der looze jacht om het bezit, maakt 1
toevallig, den invloed van het geringe incident, van de toevallig, den invloed van het geringe incident, van de
plaats voor de verwikkelingen van het hu plaats voor de verwikkelingen van het hu
Beckmann, Beckmann,
Junge Medardus" noemde), aan het onstuimig geschre¬ Junge Medardus" noemde), aan het onstuimig geschre¬
mosdia, in stemming vaak, die over leven en dood beslist, een to mosdia, in stemming vaak, die over leven en dood beslist, een to
subtiele verhouding van man-en-vrouw al subtiele verhouding van man-en-vrouw al
ven melodrama („Der Ruf des Lebens"), aan het symbo¬ ven melodrama („Der Ruf des Lebens"), aan het symbo¬
het uiterste genuanceerde psychologische analyse mcet het uiterste genuanceerde psychologische analyse mcet
schen. Anatol, de „leichtsinnige Melanch schen. Anatol, de „leichtsinnige Melanch
Schnitzler Schnitzler
lisme (in al zijn met zulk een volmaakte meesterschar lisme (in al zijn met zulk een volmaakte meesterschar
dit gemis van ethische verantwoording en realiteitsbese dit gemis van ethische verantwoording en realiteitsbese
burgermeisje uit „Liebelei" zin in drama's burgermeisje uit „Liebelei" zin in drama's
Weg", bi Weg", bi
doordachte poppen- en marionetten-spelen en boudeert doordachte poppen- en marionetten-spelen en boudeert
in ziin personen maskeeren. Verwende en sensueele fata¬ in ziin personen maskeeren. Verwende en sensueele fata¬
Land" en meer nog in do dramatische sc Land" en meer nog in do dramatische sc
Set Schouw- Set Schouw-
dan met zichzelf: „Der Tapfre Kassian"! dan met zichzelf: „Der Tapfre Kassian"!
list die hij is, kan noch wil hij tenslotte halt houden op list die hij is, kan noch wil hij tenslotte halt houden op
bedrijf, waarin Schnitzler's talent, steed bedrijf, waarin Schnitzler's talent, steed
hals Herr hals Herr
Maar het veiligst bevindt hij zich toch in den dooltuin Maar het veiligst bevindt hij zich toch in den dooltuin
de wegen, die ziin verbeelding gaat. Ook in de personen de wegen, die ziin verbeelding gaat. Ook in de personen
pointeerde „geval" en de verrassende ni pointeerde „geval" en de verrassende ni
te Johanna te Johanna
zijner schijngestalten: het zuilijk leven en de doellocze zijner schijngestalten: het zuilijk leven en de doellocze
die hij bewust veroordeelt (von Sala, zelfs den armen die hij bewust veroordeelt (von Sala, zelfs den armen
zich het zuiverst uitleefde, riipe gestalten zich het zuiverst uitleefde, riipe gestalten
e vlijmende e vlijmende
verpoozingen van zijnsgelijken En het is geen paradox te verpoozingen van zijnsgelijken En het is geen paradox te
door ziin zielig begrip van eer en voldoening opgehitsten door ziin zielig begrip van eer en voldoening opgehitsten
gecompliceerde naturen de overschatting, gecompliceerde naturen de overschatting,
van den van den
zeggen, dat daarom juist in deze stukken een blij¬ zeggen, dat daarom juist in deze stukken een blij¬
„Leut'nant Gustl", een novelle die hem trouwens de zeer „Leut'nant Gustl", een novelle die hem trouwens de zeer
lijking der jeugd verloren hebben voor lijking der jeugd verloren hebben voor
rspel toch rspel toch
vende waarde schuilt. Want uiteindelijk mogen zij allen vende waarde schuilt. Want uiteindelijk mogen zij allen
begeerde officiers-carrière kostte), voelt men toch nog de begeerde officiers-carrière kostte), voelt men toch nog de
droefgeestig gevoel van eigen ontoereikend droefgeestig gevoel van eigen ontoereikend
oorbij ging oorbij ging
zwak staan, vermooid door een idealisme, dat cynisme wil zwak staan, vermooid door een idealisme, dat cynisme wil
kwetsbaarheid, die in het licht van doo kwetsbaarheid, die in het licht van doo
aanhankelijkheid, de verwantschap, het mededaderschap. aanhankelijkheid, de verwantschap, het mededaderschap.
„Der Ruf „Der Ruf
ontloopen, juist daarom werd Schnitzler bijna gedwon¬ ontloopen, juist daarom werd Schnitzler bijna gedwon¬
zelfbedrog een bovenmenschelijke innig zelfbedrog een bovenmenschelijke innig
De hand, die geeselt, kan niet aflaten te liefkoozen, hij De hand, die geeselt, kan niet aflaten te liefkoozen, hij
ng van ons ng van ons
gen, hun die motiveeringen in den mond te leggen, die gen, hun die motiveeringen in den mond te leggen, die
Vandaar-uit tot een „demasqué ders Vandaar-uit tot een „demasqué ders
hoezeer ook kan niet van zich afstooten wat nij terzelfdertijd toch hoezeer ook kan niet van zich afstooten wat nij terzelfdertijd toch
ongekende roerselen in de menschelijke ziel verhelderden, ongekende roerselen in de menschelijke ziel verhelderden,
komen en de rekening van een verloren sp komen en de rekening van een verloren sp
hoont, en in al zijn stukken ontmoet men tenslotte hoont, en in al zijn stukken ontmoet men tenslotte
en, op wier en, op wier
die, in het verfijnde detail, een onaantastbare hernieu¬ die, in het verfijnde detail, een onaantastbare hernieu¬
daartoe is de daadlooze Schnitzler niet daartoe is de daadlooze Schnitzler niet
nauweliiks één rechtuit antipathieke figuur. ofschoon nauweliiks één rechtuit antipathieke figuur. ofschoon
generante generante
wing der tooneelpsychologie beteekenden. Heiligen zijn wi wing der tooneelpsychologie beteekenden. Heiligen zijn wi
d had, zich zij stuk voor stuk bi eenvoudiger schrijvers de rol van d had, zich zij stuk voor stuk bi eenvoudiger schrijvers de rol van
geen van allen en hosvelen zullen niet in Schnitzler's bleef zichzelf verstrikken in uitwegen en pe geen van allen en hosvelen zullen niet in Schnitzler's bleef zichzelf verstrikken in uitwegen en pe
liet ons gelooven en wantrouwen tegelijk. liet ons gelooven en wantrouwen tegelijk.
den marqué of den verleider hadden kunnen belichamen. den marqué of den verleider hadden kunnen belichamen.
„helden" de figuren dekt hebben, die waren wat zi „helden" de figuren dekt hebben, die waren wat zi
compliceerdste schrijver van zijn tijd: or compliceerdste schrijver van zijn tijd: or
Wat Ibsen met zijn principieele en vierkante ethiek zoo- Wat Ibsen met zijn principieele en vierkante ethiek zoo-
oorlog dien oorlog dien
zelve hadden willen zijn, willen doen en willen zeggen, zelve hadden willen zijn, willen doen en willen zeggen,
en soms onaantastbaar niveau en juist daar en soms onaantastbaar niveau en juist daar
juist als schade der maatschappi had ontdekt, dekte juist als schade der maatschappi had ontdekt, dekte
en hebben, en hebben,
voor zij, door de meesterlijke ontrafeling van deze figu¬ voor zij, door de meesterlijke ontrafeling van deze figu¬
stelling. „Arthur Schnitzler's Fall wäre e stelling. „Arthur Schnitzler's Fall wäre e
Schnitzler vergoelijkend weer toe. Ibsen's waarheid is Schnitzler vergoelijkend weer toe. Ibsen's waarheid is
erk is de erk is de
ren, tegen de bedoelingen van den schrijver, doch met zijn ren, tegen de bedoelingen van den schrijver, doch met zijn
er schlechter läge", schreef Alfred Kerr er schlechter läge", schreef Alfred Kerr
Schnitzler's leugen, schreef Top Naeff reeds. Daardoor Schnitzler's leugen, schreef Top Naeff reeds. Daardoor
had, feitelik had, feitelik
voo kennis, dcorzagen, dat de natuurlijkheid des levens voo kennis, dcorzagen, dat de natuurlijkheid des levens
langzamerhand, bij deze rijpere stukken, langzamerhand, bij deze rijpere stukken,
is de ware tragedie bij Schnitzler tenslotte de tragedie is de ware tragedie bij Schnitzler tenslotte de tragedie
n „stervend n „stervend
diametraal daartegenover lag. Schnitzler's egoisten zijn diametraal daartegenover lag. Schnitzler's egoisten zijn
invloed losmaakte en — tegenover Juliu invloed losmaakte en — tegenover Juliu
van den comediant. „Wir spielen alle, wer es weiss ist van den comediant. „Wir spielen alle, wer es weiss ist
stukken at- stukken at-
even zoovele levende menschen geworden. Dat hij hun even zoovele levende menschen geworden. Dat hij hun
en Polgar, die mede behoorden tot de z0 en Polgar, die mede behoorden tot de z0
klug" dichtte Paracelsus-Schnitzler, en terstond denkt klug" dichtte Paracelsus-Schnitzler, en terstond denkt
iin tweeden iin tweeden
vergaf en met hen heulde, neemt niet weg, dat in het vergaf en met hen heulde, neemt niet weg, dat in het
zeer innerlijk samenhangende „school" zeer innerlijk samenhangende „school"
men daarbij aan de tot vervelens toe geciteerde „op¬ men daarbij aan de tot vervelens toe geciteerde „op¬
„Der Weg „Der Weg
dracht“ van den verwanten von Hofmannsthal, die zich feit, dat zi bij hem te biecht gingen, motiveeringen dracht“ van den verwanten von Hofmannsthal, die zich feit, dat zi bij hem te biecht gingen, motiveeringen
uiteraard juist onder de tooneelbeoordeele uiteraard juist onder de tooneelbeoordeele
het sinds¬ het sinds¬
bewust werden, die noch voor hem noch na hem door bewust werden, die noch voor hem noch na hem door
zijn scherpste criticus werd. zijn scherpste criticus werd.
daartoe, geaffecteerd in zijn aesthetiseerende jongelings¬ daartoe, geaffecteerd in zijn aesthetiseerende jongelings¬
t. Het vifde t. Het vifde
een tooneelschrijver waren onthuld een tooneelschrijver waren onthuld
Wat men echter Schnitzier laten moet Wat men echter Schnitzier laten moet
extase, achter den bucolischen naam Loris verborg: „a'sc extase, achter den bucolischen naam Loris verborg: „a'sc
at ten decle at ten decle
Daarom echter hoeft men nog niet al zijn tooneelstuk Daarom echter hoeft men nog niet al zijn tooneelstuk
gingen ten opzichte van den inhoud van zi gingen ten opzichte van den inhoud van zi
spielen wir Theater. spielen uns're eig'nen Stücke früh spielen wir Theater. spielen uns're eig'nen Stücke früh
zin soort zin soort
ken als gedramatiseerde bijdragen tot de psycho-analyse ken als gedramatiseerde bijdragen tot de psycho-analyse
onvergankelijke waarde voor den drama onvergankelijke waarde voor den drama
gereift und zart und traurig, die Komödie uns'rer Seele" gereift und zart und traurig, die Komödie uns'rer Seele"
tencomedie¬ tencomedie¬
te beschouwen, zooals een zijner wetenschappelijke bio¬ te beschouwen, zooals een zijner wetenschappelijke bio¬
Nog kan men, als men den Anatol-cyclu¬ Nog kan men, als men den Anatol-cyclu¬
Fen pose en een zelfbedrog. Een hang naar aristocra¬ Fen pose en een zelfbedrog. Een hang naar aristocra¬
sindsdien sindsdien
grafen uit de school van Freud deed. Tusschen Schnitz¬ grafen uit de school van Freud deed. Tusschen Schnitz¬
tische levenshouding, bijns, tot den door hem versmader tische levenshouding, bijns, tot den door hem versmader
een variazi- een variazi-
Welher" een en toch door hem, den Jood, als smartelijk-onberei baar ler en reud, ge'ofs-, at en arbtenoot n, bestaan zin tid legt, die overweldigende verrs Welher" een en toch door hem, den Jood, als smartelijk-onberei baar ler en reud, ge'ofs-, at en arbtenoot n, bestaan zin tid legt, die overweldigende verrs