box 43/21 box 43/21
112. Schnitzler's Death 112. Schnitzler's Death
die deze vernieuwing van den tooneeldialoog met ach mes- die deze vernieuwing van den tooneeldialoog met ach mes-
stellig honderden, door beiden grif toegegeven, punten stellig honderden, door beiden grif toegegeven, punten
bracht. Slechts een heel enkele maal gaf hij toe aan het bracht. Slechts een heel enkele maal gaf hij toe aan het
duels en K. u. K.-officiers¬ duels en K. u. K.-officiers¬
van aanraking en het is zeifs minder bekend, dat Schnitz¬ van aanraking en het is zeifs minder bekend, dat Schnitz¬
aphorisme, dat kennelijk in het betoog „hineininterpretiert" aphorisme, dat kennelijk in het betoog „hineininterpretiert"
ike figuren schijnen welge¬ ike figuren schijnen welge¬
ler zijn medische loopbaan begon met dezelfde studies op ler zijn medische loopbaan begon met dezelfde studies op
was om der wille van de pointe. Bijna voortdurend daar¬ was om der wille van de pointe. Bijna voortdurend daar¬
rkkring, zijn vrouwen willen rkkring, zijn vrouwen willen
het gebied der hypnose en suggestie, die ook Freud be¬ het gebied der hypnose en suggestie, die ook Freud be¬
entegen ziet men het vlijmende wederwoord, de vlugge entegen ziet men het vlijmende wederwoord, de vlugge
mtessen" zijn, wat weer een mtessen" zijn, wat weer een
proefde, voor hij dit terrein als te onvruchtbaar verliet. proefde, voor hij dit terrein als te onvruchtbaar verliet.
reactie, de geraffineerde nuance, vibreerend om de per¬ reactie, de geraffineerde nuance, vibreerend om de per¬
van „Gräfin”. Neen, waar- van „Gräfin”. Neen, waar-
Maar voor den niet-gepreoccupeerde gaat de analyse in Maar voor den niet-gepreoccupeerde gaat de analyse in
sonages heen er als het ware „in de lucht zwevend", dien sonages heen er als het ware „in de lucht zwevend", dien
veering behoeft men in deze veering behoeft men in deze
Schnitzler's drama's boven het pathologische, boven het Schnitzler's drama's boven het pathologische, boven het
weergaloozen vorm krigen, dien slechts een meester op weergaloozen vorm krigen, dien slechts een meester op
stische comedianten niet te stische comedianten niet te
eindeloos gevariéerde schema der „ongeoorloofde verhou¬ eindeloos gevariéerde schema der „ongeoorloofde verhou¬
alle wapenen van het woord kan geven. Laat (in 1927) alle wapenen van het woord kan geven. Laat (in 1927)
thulling van zijn masker het thulling van zijn masker het
dingen" uit. Van de duizenden nederlagen en vernede¬ dingen" uit. Van de duizenden nederlagen en vernede¬
en overweldigend de tragedie en overweldigend de tragedie
heeft Schnitzler in een geschrift „Der Geist im Wort und heeft Schnitzler in een geschrift „Der Geist im Wort und
ringen, die de mensch tegenover zichzelf lijdt, raakt bi ringen, die de mensch tegenover zichzelf lijdt, raakt bi
der Geist in der Tat" iets van dit geheim in de formeele der Geist in der Tat" iets van dit geheim in de formeele
tering achter de maskerade tering achter de maskerade
Schnitzler ten slotte slechts een deel — belangrijk in Schnitzler ten slotte slechts een deel — belangrijk in
structuur van zijn stukken onthuld, een geschrift, dat met structuur van zijn stukken onthuld, een geschrift, dat met
Weg" b.v.), breekt hij af in Weg" b.v.), breekt hij af in
zichzelf, maar niet oppermachtig — de „partie honteuse zichzelf, maar niet oppermachtig — de „partie honteuse
zijn diagrammen en typisoh Schnitzleriaansche dialectiek zijn diagrammen en typisoh Schnitzleriaansche dialectiek
ax, een tooneeltruc, dien hi ax, een tooneeltruc, dien hi
van de menschelijke gedachte. van de menschelijke gedachte.
n hult het scherp-bijeenge¬ n hult het scherp-bijeenge¬
Schnitzler verried, met de wreedheid van den arts die misschien op zichzelf weer een Spielerei is van een schrij¬ Schnitzler verried, met de wreedheid van den arts die misschien op zichzelf weer een Spielerei is van een schrij¬
ver, die zijn feitelijk levenswerk achter zich wist, maar dat ver, die zijn feitelijk levenswerk achter zich wist, maar dat
ivole kleed der mode: men ivole kleed der mode: men
leugen van het geluk maakt in hem woonde en die slechts door de aangeboren goed¬ leugen van het geluk maakt in hem woonde en die slechts door de aangeboren goed¬
toch in zijn helderheid den sleutel tot het vroegere bouw¬ toch in zijn helderheid den sleutel tot het vroegere bouw¬
e aldoor dreigende nabijheid moedigheid van den dichter na de vlijmscherpe diagnose e aldoor dreigende nabijheid moedigheid van den dichter na de vlijmscherpe diagnose
werk gaf. Het woord bij Schnitzler heeft een zo0 elemen¬ werk gaf. Het woord bij Schnitzler heeft een zo0 elemen¬
verlamd en op non-actief gesteld werd, zoovele associaties verlamd en op non-actief gesteld werd, zoovele associaties
Jonheimelik en zoet. Samen Jonheimelik en zoet. Samen
taire gevoeligheid gekregen, dat het zich zoowel leende taire gevoeligheid gekregen, dat het zich zoowel leende
in daden en gedachten, dat hij het perspectief van den in daden en gedachten, dat hij het perspectief van den
voor de teederste fluisteringen („Lebendige Stunden" voor de teederste fluisteringen („Lebendige Stunden"
menschelijken geest blijvend verruimde. Het is ook onjuist, menschelijken geest blijvend verruimde. Het is ook onjuist,
„Komödie der Worte", ten slotte ook „Reigen"), voor de „Komödie der Worte", ten slotte ook „Reigen"), voor de
at Schnitzler bedreigde dan at Schnitzler bedreigde dan
in hem slechts den schrijver van een bittere decamerone in hem slechts den schrijver van een bittere decamerone
gecultiveerdste sophistiek en het voortdurende spel van gecultiveerdste sophistiek en het voortdurende spel van
trouwde mysterien van liefde trouwde mysterien van liefde
als „Reigen" of een galanten verdediger van „das süsse als „Reigen" of een galanten verdediger van „das süsse
waan en werkelijkheid, dat hij ter ommanteling van zin waan en werkelijkheid, dat hij ter ommanteling van zin
h. den schriver Schnitzler, h. den schriver Schnitzler,
Mädel" te zien (dat trouwens overal, behalve in Weenen, Mädel" te zien (dat trouwens overal, behalve in Weenen,
het naturalisme, waartegen het naturalisme, waartegen
een antiquarische, althans vooroorlogsche verschijning gebrek aan standpunt noodig had (dramatisch het sterkst een antiquarische, althans vooroorlogsche verschijning gebrek aan standpunt noodig had (dramatisch het sterkst
misschien in „Der Grüne Kakadu", in „Literatur", in het misschien in „Der Grüne Kakadu", in „Literatur", in het
is die van een voortdurenden is die van een voortdurenden
geworder is). In Schnitzler's levenswerk ligt een continue geworder is). In Schnitzler's levenswerk ligt een continue
vlucht. Hij redde zich als vlucht. Hij redde zich als
ontwikkeling, die bijna met de titels van zijn drama's onbekend gebleven „Excentrik"), als voor de fluweeligste ontwikkeling, die bijna met de titels van zijn drama's onbekend gebleven „Excentrik"), als voor de fluweeligste
verzen uit den „Schleier der Beatrice", een stuk, dat zon¬ verzen uit den „Schleier der Beatrice", een stuk, dat zon¬
de romantiek, waar hem dat de romantiek, waar hem dat
chronologisch te volgen is. De liefde, als de roeke¬ chronologisch te volgen is. De liefde, als de roeke¬
der dit meesterschap van het woord toch maar een wazige der dit meesterschap van het woord toch maar een wazige
niet meer gesloten gecompo¬ niet meer gesloten gecompo¬
Rhapsodie", die hij „Der looze jacht om het bezit, maakt langzamerhand Rhapsodie", die hij „Der looze jacht om het bezit, maakt langzamerhand
vergrooting van „das süsse Mädel" zou zijn. Het is deze vergrooting van „das süsse Mädel" zou zijn. Het is deze
plaats voor de verwikkelingen van het huwelijk, voor de plaats voor de verwikkelingen van het huwelijk, voor de
aan het onstuimig geschre¬ aan het onstuimig geschre¬
taalmuziek, met de „muziek" zijner gedachten samenge¬ taalmuziek, met de „muziek" zijner gedachten samenge¬
subtiele verhouding van man-en-vrouw als gerijpte men subtiele verhouding van man-en-vrouw als gerijpte men
weven, die meer dan één biograaf op de gedachte gebracht weven, die meer dan één biograaf op de gedachte gebracht
es Lebens"), aan het symbo¬ es Lebens"), aan het symbo¬
schen. Anatol, de „leichtsinnige Melancholiker" en het schen. Anatol, de „leichtsinnige Melancholiker" en het
een volmaakte meesterschap een volmaakte meesterschap
heeft om zijn ideologie met een methode, die men eer bi heeft om zijn ideologie met een methode, die men eer bi
burgermeisje uit „Liebelei" zijn in drama's ais „Das Weite burgermeisje uit „Liebelei" zijn in drama's ais „Das Weite
rionetten-spelen en boudeert rionetten-spelen en boudeert
Mozart zou verwachten, op het spoor te komen. Niet zon¬ Mozart zou verwachten, op het spoor te komen. Niet zon¬
Land" en meer nog in de dramatische schetsen in één Land" en meer nog in de dramatische schetsen in één
fre Kassian"!) fre Kassian"!)
der reden ontmoet men zijn ontleders en levensbeschrijvers der reden ontmoet men zijn ontleders en levensbeschrijvers
bedrijf, waarin Schnitzler's talent, steeds op het ge¬ bedrijf, waarin Schnitzler's talent, steeds op het ge¬
hy zich toch in den dooltuin hy zich toch in den dooltuin
onder de musicologen: Richart Specht schreef de min of onder de musicologen: Richart Specht schreef de min of
pointeerde „geval" en de verrassende nuance bedacht pointeerde „geval" en de verrassende nuance bedacht
ziulijk leven en de doellooze ziulijk leven en de doellooze
meer officisele biografie, dr. Julius Kapp gaf de volledigste meer officisele biografie, dr. Julius Kapp gaf de volledigste
zich het zuiverst uitleefde, rijpe gestalten geworden, wier zich het zuiverst uitleefde, rijpe gestalten geworden, wier
len En het is geen paradox te len En het is geen paradox te
gecompliceerde naturen de overschatting, de zelfverheer¬ gecompliceerde naturen de overschatting, de zelfverheer¬
analyse. analyse.
ist in deze stukken een blij¬ ist in deze stukken een blij¬
Het is deze muziek, deze overgevoeligheid, welke zich Het is deze muziek, deze overgevoeligheid, welke zich
lijking der jeugd verloren hebben voor een oneindig¬ lijking der jeugd verloren hebben voor een oneindig¬
nt uiteindelijk mogen zij allen nt uiteindelijk mogen zij allen
zelfs in de onspeelbaarste tooneelaanwijzingen uit, die een zelfs in de onspeelbaarste tooneelaanwijzingen uit, die een
droefgeestig gevoel van eigen ontoereikendheid, voor een droefgeestig gevoel van eigen ontoereikendheid, voor een
en idealisme, dat cynisme wil en idealisme, dat cynisme wil
bepaalde categorie van acteurs en actrices tot enthousias¬ bepaalde categorie van acteurs en actrices tot enthousias¬
kwetsbaarheid, die in het licht van dood, afscheid of kwetsbaarheid, die in het licht van dood, afscheid of
Jerd Schnitzler bijna gedwon¬ Jerd Schnitzler bijna gedwon¬
me opvoerde, een enthousiasme, dat na den oorlog, die van me opvoerde, een enthousiasme, dat na den oorlog, die van
zelfbedrog een bovenmenschelijke innigheid verkrijgt. zelfbedrog een bovenmenschelijke innigheid verkrijgt.
in den mond te leggen, die in den mond te leggen, die
Vandaar-uit tot een „demasqué der schoonheid" te Vandaar-uit tot een „demasqué der schoonheid" te
zoovele „levenskunst" de bezinning bracht en de leugen zoovele „levenskunst" de bezinning bracht en de leugen
Mnenschelijke ziel verhelderden, Mnenschelijke ziel verhelderden,
komen en de rekening van een verloren spel op te maken, komen en de rekening van een verloren spel op te maken,
bewees, echter steeds minder door het publiek beantwoord bewees, echter steeds minder door het publiek beantwoord
een onaantastbare hernieu¬ een onaantastbare hernieu¬
daartoe is de daadlooze Schnitzler niet gekomen. Hi daartoe is de daadlooze Schnitzler niet gekomen. Hi
werd. Het begon al met de oude spelers van het „Burg werd. Het begon al met de oude spelers van het „Burg
beteekenden. Heiligen zijn wil beteekenden. Heiligen zijn wil
theater", in welks schaduw Schnitzler zich ontwikkelde, theater", in welks schaduw Schnitzler zich ontwikkelde,
n zullen niet in Schnitzler's bleef zichzelf verstrikken in uitwegen en paraphrasen. Hij n zullen niet in Schnitzler's bleef zichzelf verstrikken in uitwegen en paraphrasen. Hij
liet ons gelooven en wantrouwen tegelijk. Hij werd de ge¬ liet ons gelooven en wantrouwen tegelijk. Hij werd de ge¬
met Hartmann en Sonnenthal, met Josef Kainz, die er met Hartmann en Sonnenthal, met Josef Kainz, die er
t hebben, die waren wat zij¬ t hebben, die waren wat zij¬
compliceerdste schrijver van zijn tijd: op een zeer hoog compliceerdste schrijver van zijn tijd: op een zeer hoog
zich zat aan dronk en er zelfs zijn bestaan voor veil had zich zat aan dronk en er zelfs zijn bestaan voor veil had
villen doen en willen zeggen, villen doen en willen zeggen,
en soms onaantastbaar niveau en juist daarom een teleur¬ en soms onaantastbaar niveau en juist daarom een teleur¬
(want, merkwaardig voor ons gevoel, maar destijds waren (want, merkwaardig voor ons gevoel, maar destijds waren
ke ontrafeling van deze figu¬ ke ontrafeling van deze figu¬
stelling. „Arthur Schnitzler's Fall wäre einfacher, wenn stelling. „Arthur Schnitzler's Fall wäre einfacher, wenn
deze stukken voor het theater van de upper ten om hun deze stukken voor het theater van de upper ten om hun
n den schrijver, doch met zijn n den schrijver, doch met zijn
er schlechter läge", schreef Alfred Kerr, toen hij zich er schlechter läge", schreef Alfred Kerr, toen hij zich
inhoud nog te revolutionnair; den „Medardus", die voor inhoud nog te revolutionnair; den „Medardus", die voor
de natuurlijkheid des levens de natuurlijkheid des levens
langzamerhand, bij deze rijpere stukken, van Schnitzler's langzamerhand, bij deze rijpere stukken, van Schnitzler's
hem bestemd was en die hem bij de „Komtessen" van het hem bestemd was en die hem bij de „Komtessen" van het
lag. Schnitzler's egolsten zijn lag. Schnitzler's egolsten zijn
invloed losmaakte en — tegenover Julius Bab, Eloesser invloed losmaakte en — tegenover Julius Bab, Eloesser
Burgtheater had kunnen rehabiliteeren, heeft hij niet Burgtheater had kunnen rehabiliteeren, heeft hij niet
chen geworden. Dat hij hun chen geworden. Dat hij hun
en Polgar, die mede behoorden tot de zeer uitgebreide en Polgar, die mede behoorden tot de zeer uitgebreide
zeer innerlijk samenhangende „school", die Schnitzler meer kunnen spelen). Het ging over op vele acteurs en zeer innerlijk samenhangende „school", die Schnitzler meer kunnen spelen). Het ging over op vele acteurs en
neemt niet weg, dat in het neemt niet weg, dat in het
actrices van het Duitsche theater, wier namen ten deele actrices van het Duitsche theater, wier namen ten deele
iecht gingen, motiveeringen iecht gingen, motiveeringen
uiteraard juist onder de tooneelbeoordeelaars maakte, uiteraard juist onder de tooneelbeoordeelaars maakte,
reeds vergeten zijn reeds vergeten zijn
voor hem noch na hem door voor hem noch na hem door
ziju scherpste criticus werd. ziju scherpste criticus werd.
onthuld. onthuld.
Wat men echter Schnitzler laten moet bij alle overwe¬ Wat men echter Schnitzler laten moet bij alle overwe¬
Aan ons land, aan onzen landaard misschien, gelik wi Aan ons land, aan onzen landaard misschien, gelik wi
n nog niet al zijn tooneelstuk- n nog niet al zijn tooneelstuk-
hidragen tot de psycho-analyse gingen ten opzichte van den inhoud van zijn werk, is zijn hidragen tot de psycho-analyse gingen ten opzichte van den inhoud van zijn werk, is zijn
in het begin betoogden, is deze late zomerstorm grooten¬ in het begin betoogden, is deze late zomerstorm grooten¬
onvergankelijke waarde voor den dramatischen vorm. onvergankelijke waarde voor den dramatischen vorm.
zijner wetenschappelijke bio¬ zijner wetenschappelijke bio¬
Nog kan men, als men den Anatol-cyclus naast werken (eels voorbij gegaan. En na de doorwintering van den Nog kan men, als men den Anatol-cyclus naast werken (eels voorbij gegaan. En na de doorwintering van den
Freud deed. Tusschen Schnitz¬ Freud deed. Tusschen Schnitz¬
en arbtenootn, bestaan zin tid legt, die overweldigende verrassing nave en, ora w voor andere taak.... en arbtenootn, bestaan zin tid legt, die overweldigende verrassing nave en, ora w voor andere taak....
112. Schnitzler's Death 112. Schnitzler's Death
die deze vernieuwing van den tooneeldialoog met ach mes- die deze vernieuwing van den tooneeldialoog met ach mes-
stellig honderden, door beiden grif toegegeven, punten stellig honderden, door beiden grif toegegeven, punten
bracht. Slechts een heel enkele maal gaf hij toe aan het bracht. Slechts een heel enkele maal gaf hij toe aan het
duels en K. u. K.-officiers¬ duels en K. u. K.-officiers¬
van aanraking en het is zeifs minder bekend, dat Schnitz¬ van aanraking en het is zeifs minder bekend, dat Schnitz¬
aphorisme, dat kennelijk in het betoog „hineininterpretiert" aphorisme, dat kennelijk in het betoog „hineininterpretiert"
ike figuren schijnen welge¬ ike figuren schijnen welge¬
ler zijn medische loopbaan begon met dezelfde studies op ler zijn medische loopbaan begon met dezelfde studies op
was om der wille van de pointe. Bijna voortdurend daar¬ was om der wille van de pointe. Bijna voortdurend daar¬
rkkring, zijn vrouwen willen rkkring, zijn vrouwen willen
het gebied der hypnose en suggestie, die ook Freud be¬ het gebied der hypnose en suggestie, die ook Freud be¬
entegen ziet men het vlijmende wederwoord, de vlugge entegen ziet men het vlijmende wederwoord, de vlugge
mtessen" zijn, wat weer een mtessen" zijn, wat weer een
proefde, voor hij dit terrein als te onvruchtbaar verliet. proefde, voor hij dit terrein als te onvruchtbaar verliet.
reactie, de geraffineerde nuance, vibreerend om de per¬ reactie, de geraffineerde nuance, vibreerend om de per¬
van „Gräfin”. Neen, waar- van „Gräfin”. Neen, waar-
Maar voor den niet-gepreoccupeerde gaat de analyse in Maar voor den niet-gepreoccupeerde gaat de analyse in
sonages heen er als het ware „in de lucht zwevend", dien sonages heen er als het ware „in de lucht zwevend", dien
veering behoeft men in deze veering behoeft men in deze
Schnitzler's drama's boven het pathologische, boven het Schnitzler's drama's boven het pathologische, boven het
weergaloozen vorm krigen, dien slechts een meester op weergaloozen vorm krigen, dien slechts een meester op
stische comedianten niet te stische comedianten niet te
eindeloos gevariéerde schema der „ongeoorloofde verhou¬ eindeloos gevariéerde schema der „ongeoorloofde verhou¬
alle wapenen van het woord kan geven. Laat (in 1927) alle wapenen van het woord kan geven. Laat (in 1927)
thulling van zijn masker het thulling van zijn masker het
dingen" uit. Van de duizenden nederlagen en vernede¬ dingen" uit. Van de duizenden nederlagen en vernede¬
en overweldigend de tragedie en overweldigend de tragedie
heeft Schnitzler in een geschrift „Der Geist im Wort und heeft Schnitzler in een geschrift „Der Geist im Wort und
ringen, die de mensch tegenover zichzelf lijdt, raakt bi ringen, die de mensch tegenover zichzelf lijdt, raakt bi
der Geist in der Tat" iets van dit geheim in de formeele der Geist in der Tat" iets van dit geheim in de formeele
tering achter de maskerade tering achter de maskerade
Schnitzler ten slotte slechts een deel — belangrijk in Schnitzler ten slotte slechts een deel — belangrijk in
structuur van zijn stukken onthuld, een geschrift, dat met structuur van zijn stukken onthuld, een geschrift, dat met
Weg" b.v.), breekt hij af in Weg" b.v.), breekt hij af in
zichzelf, maar niet oppermachtig — de „partie honteuse zichzelf, maar niet oppermachtig — de „partie honteuse
zijn diagrammen en typisoh Schnitzleriaansche dialectiek zijn diagrammen en typisoh Schnitzleriaansche dialectiek
ax, een tooneeltruc, dien hi ax, een tooneeltruc, dien hi
van de menschelijke gedachte. van de menschelijke gedachte.
n hult het scherp-bijeenge¬ n hult het scherp-bijeenge¬
Schnitzler verried, met de wreedheid van den arts die misschien op zichzelf weer een Spielerei is van een schrij¬ Schnitzler verried, met de wreedheid van den arts die misschien op zichzelf weer een Spielerei is van een schrij¬
ver, die zijn feitelijk levenswerk achter zich wist, maar dat ver, die zijn feitelijk levenswerk achter zich wist, maar dat
ivole kleed der mode: men ivole kleed der mode: men
leugen van het geluk maakt in hem woonde en die slechts door de aangeboren goed¬ leugen van het geluk maakt in hem woonde en die slechts door de aangeboren goed¬
toch in zijn helderheid den sleutel tot het vroegere bouw¬ toch in zijn helderheid den sleutel tot het vroegere bouw¬
e aldoor dreigende nabijheid moedigheid van den dichter na de vlijmscherpe diagnose e aldoor dreigende nabijheid moedigheid van den dichter na de vlijmscherpe diagnose
werk gaf. Het woord bij Schnitzler heeft een zo0 elemen¬ werk gaf. Het woord bij Schnitzler heeft een zo0 elemen¬
verlamd en op non-actief gesteld werd, zoovele associaties verlamd en op non-actief gesteld werd, zoovele associaties
Jonheimelik en zoet. Samen Jonheimelik en zoet. Samen
taire gevoeligheid gekregen, dat het zich zoowel leende taire gevoeligheid gekregen, dat het zich zoowel leende
in daden en gedachten, dat hij het perspectief van den in daden en gedachten, dat hij het perspectief van den
voor de teederste fluisteringen („Lebendige Stunden" voor de teederste fluisteringen („Lebendige Stunden"
menschelijken geest blijvend verruimde. Het is ook onjuist, menschelijken geest blijvend verruimde. Het is ook onjuist,
„Komödie der Worte", ten slotte ook „Reigen"), voor de „Komödie der Worte", ten slotte ook „Reigen"), voor de
at Schnitzler bedreigde dan at Schnitzler bedreigde dan
in hem slechts den schrijver van een bittere decamerone in hem slechts den schrijver van een bittere decamerone
gecultiveerdste sophistiek en het voortdurende spel van gecultiveerdste sophistiek en het voortdurende spel van
trouwde mysterien van liefde trouwde mysterien van liefde
als „Reigen" of een galanten verdediger van „das süsse als „Reigen" of een galanten verdediger van „das süsse
waan en werkelijkheid, dat hij ter ommanteling van zin waan en werkelijkheid, dat hij ter ommanteling van zin
h. den schriver Schnitzler, h. den schriver Schnitzler,
Mädel" te zien (dat trouwens overal, behalve in Weenen, Mädel" te zien (dat trouwens overal, behalve in Weenen,
het naturalisme, waartegen het naturalisme, waartegen
een antiquarische, althans vooroorlogsche verschijning gebrek aan standpunt noodig had (dramatisch het sterkst een antiquarische, althans vooroorlogsche verschijning gebrek aan standpunt noodig had (dramatisch het sterkst
misschien in „Der Grüne Kakadu", in „Literatur", in het misschien in „Der Grüne Kakadu", in „Literatur", in het
is die van een voortdurenden is die van een voortdurenden
geworder is). In Schnitzler's levenswerk ligt een continue geworder is). In Schnitzler's levenswerk ligt een continue
vlucht. Hij redde zich als vlucht. Hij redde zich als
ontwikkeling, die bijna met de titels van zijn drama's onbekend gebleven „Excentrik"), als voor de fluweeligste ontwikkeling, die bijna met de titels van zijn drama's onbekend gebleven „Excentrik"), als voor de fluweeligste
verzen uit den „Schleier der Beatrice", een stuk, dat zon¬ verzen uit den „Schleier der Beatrice", een stuk, dat zon¬
de romantiek, waar hem dat de romantiek, waar hem dat
chronologisch te volgen is. De liefde, als de roeke¬ chronologisch te volgen is. De liefde, als de roeke¬
der dit meesterschap van het woord toch maar een wazige der dit meesterschap van het woord toch maar een wazige
niet meer gesloten gecompo¬ niet meer gesloten gecompo¬
Rhapsodie", die hij „Der looze jacht om het bezit, maakt langzamerhand Rhapsodie", die hij „Der looze jacht om het bezit, maakt langzamerhand
vergrooting van „das süsse Mädel" zou zijn. Het is deze vergrooting van „das süsse Mädel" zou zijn. Het is deze
plaats voor de verwikkelingen van het huwelijk, voor de plaats voor de verwikkelingen van het huwelijk, voor de
aan het onstuimig geschre¬ aan het onstuimig geschre¬
taalmuziek, met de „muziek" zijner gedachten samenge¬ taalmuziek, met de „muziek" zijner gedachten samenge¬
subtiele verhouding van man-en-vrouw als gerijpte men subtiele verhouding van man-en-vrouw als gerijpte men
weven, die meer dan één biograaf op de gedachte gebracht weven, die meer dan één biograaf op de gedachte gebracht
es Lebens"), aan het symbo¬ es Lebens"), aan het symbo¬
schen. Anatol, de „leichtsinnige Melancholiker" en het schen. Anatol, de „leichtsinnige Melancholiker" en het
een volmaakte meesterschap een volmaakte meesterschap
heeft om zijn ideologie met een methode, die men eer bi heeft om zijn ideologie met een methode, die men eer bi
burgermeisje uit „Liebelei" zijn in drama's ais „Das Weite burgermeisje uit „Liebelei" zijn in drama's ais „Das Weite
rionetten-spelen en boudeert rionetten-spelen en boudeert
Mozart zou verwachten, op het spoor te komen. Niet zon¬ Mozart zou verwachten, op het spoor te komen. Niet zon¬
Land" en meer nog in de dramatische schetsen in één Land" en meer nog in de dramatische schetsen in één
fre Kassian"!) fre Kassian"!)
der reden ontmoet men zijn ontleders en levensbeschrijvers der reden ontmoet men zijn ontleders en levensbeschrijvers
bedrijf, waarin Schnitzler's talent, steeds op het ge¬ bedrijf, waarin Schnitzler's talent, steeds op het ge¬
hy zich toch in den dooltuin hy zich toch in den dooltuin
onder de musicologen: Richart Specht schreef de min of onder de musicologen: Richart Specht schreef de min of
pointeerde „geval" en de verrassende nuance bedacht pointeerde „geval" en de verrassende nuance bedacht
ziulijk leven en de doellooze ziulijk leven en de doellooze
meer officisele biografie, dr. Julius Kapp gaf de volledigste meer officisele biografie, dr. Julius Kapp gaf de volledigste
zich het zuiverst uitleefde, rijpe gestalten geworden, wier zich het zuiverst uitleefde, rijpe gestalten geworden, wier
len En het is geen paradox te len En het is geen paradox te
gecompliceerde naturen de overschatting, de zelfverheer¬ gecompliceerde naturen de overschatting, de zelfverheer¬
analyse. analyse.
ist in deze stukken een blij¬ ist in deze stukken een blij¬
Het is deze muziek, deze overgevoeligheid, welke zich Het is deze muziek, deze overgevoeligheid, welke zich
lijking der jeugd verloren hebben voor een oneindig¬ lijking der jeugd verloren hebben voor een oneindig¬
nt uiteindelijk mogen zij allen nt uiteindelijk mogen zij allen
zelfs in de onspeelbaarste tooneelaanwijzingen uit, die een zelfs in de onspeelbaarste tooneelaanwijzingen uit, die een
droefgeestig gevoel van eigen ontoereikendheid, voor een droefgeestig gevoel van eigen ontoereikendheid, voor een
en idealisme, dat cynisme wil en idealisme, dat cynisme wil
bepaalde categorie van acteurs en actrices tot enthousias¬ bepaalde categorie van acteurs en actrices tot enthousias¬
kwetsbaarheid, die in het licht van dood, afscheid of kwetsbaarheid, die in het licht van dood, afscheid of
Jerd Schnitzler bijna gedwon¬ Jerd Schnitzler bijna gedwon¬
me opvoerde, een enthousiasme, dat na den oorlog, die van me opvoerde, een enthousiasme, dat na den oorlog, die van
zelfbedrog een bovenmenschelijke innigheid verkrijgt. zelfbedrog een bovenmenschelijke innigheid verkrijgt.
in den mond te leggen, die in den mond te leggen, die
Vandaar-uit tot een „demasqué der schoonheid" te Vandaar-uit tot een „demasqué der schoonheid" te
zoovele „levenskunst" de bezinning bracht en de leugen zoovele „levenskunst" de bezinning bracht en de leugen
Mnenschelijke ziel verhelderden, Mnenschelijke ziel verhelderden,
komen en de rekening van een verloren spel op te maken, komen en de rekening van een verloren spel op te maken,
bewees, echter steeds minder door het publiek beantwoord bewees, echter steeds minder door het publiek beantwoord
een onaantastbare hernieu¬ een onaantastbare hernieu¬
daartoe is de daadlooze Schnitzler niet gekomen. Hi daartoe is de daadlooze Schnitzler niet gekomen. Hi
werd. Het begon al met de oude spelers van het „Burg werd. Het begon al met de oude spelers van het „Burg
beteekenden. Heiligen zijn wil beteekenden. Heiligen zijn wil
theater", in welks schaduw Schnitzler zich ontwikkelde, theater", in welks schaduw Schnitzler zich ontwikkelde,
n zullen niet in Schnitzler's bleef zichzelf verstrikken in uitwegen en paraphrasen. Hij n zullen niet in Schnitzler's bleef zichzelf verstrikken in uitwegen en paraphrasen. Hij
liet ons gelooven en wantrouwen tegelijk. Hij werd de ge¬ liet ons gelooven en wantrouwen tegelijk. Hij werd de ge¬
met Hartmann en Sonnenthal, met Josef Kainz, die er met Hartmann en Sonnenthal, met Josef Kainz, die er
t hebben, die waren wat zij¬ t hebben, die waren wat zij¬
compliceerdste schrijver van zijn tijd: op een zeer hoog compliceerdste schrijver van zijn tijd: op een zeer hoog
zich zat aan dronk en er zelfs zijn bestaan voor veil had zich zat aan dronk en er zelfs zijn bestaan voor veil had
villen doen en willen zeggen, villen doen en willen zeggen,
en soms onaantastbaar niveau en juist daarom een teleur¬ en soms onaantastbaar niveau en juist daarom een teleur¬
(want, merkwaardig voor ons gevoel, maar destijds waren (want, merkwaardig voor ons gevoel, maar destijds waren
ke ontrafeling van deze figu¬ ke ontrafeling van deze figu¬
stelling. „Arthur Schnitzler's Fall wäre einfacher, wenn stelling. „Arthur Schnitzler's Fall wäre einfacher, wenn
deze stukken voor het theater van de upper ten om hun deze stukken voor het theater van de upper ten om hun
n den schrijver, doch met zijn n den schrijver, doch met zijn
er schlechter läge", schreef Alfred Kerr, toen hij zich er schlechter läge", schreef Alfred Kerr, toen hij zich
inhoud nog te revolutionnair; den „Medardus", die voor inhoud nog te revolutionnair; den „Medardus", die voor
de natuurlijkheid des levens de natuurlijkheid des levens
langzamerhand, bij deze rijpere stukken, van Schnitzler's langzamerhand, bij deze rijpere stukken, van Schnitzler's
hem bestemd was en die hem bij de „Komtessen" van het hem bestemd was en die hem bij de „Komtessen" van het
lag. Schnitzler's egolsten zijn lag. Schnitzler's egolsten zijn
invloed losmaakte en — tegenover Julius Bab, Eloesser invloed losmaakte en — tegenover Julius Bab, Eloesser
Burgtheater had kunnen rehabiliteeren, heeft hij niet Burgtheater had kunnen rehabiliteeren, heeft hij niet
chen geworden. Dat hij hun chen geworden. Dat hij hun
en Polgar, die mede behoorden tot de zeer uitgebreide en Polgar, die mede behoorden tot de zeer uitgebreide
zeer innerlijk samenhangende „school", die Schnitzler meer kunnen spelen). Het ging over op vele acteurs en zeer innerlijk samenhangende „school", die Schnitzler meer kunnen spelen). Het ging over op vele acteurs en
neemt niet weg, dat in het neemt niet weg, dat in het
actrices van het Duitsche theater, wier namen ten deele actrices van het Duitsche theater, wier namen ten deele
iecht gingen, motiveeringen iecht gingen, motiveeringen
uiteraard juist onder de tooneelbeoordeelaars maakte, uiteraard juist onder de tooneelbeoordeelaars maakte,
reeds vergeten zijn reeds vergeten zijn
voor hem noch na hem door voor hem noch na hem door
ziju scherpste criticus werd. ziju scherpste criticus werd.
onthuld. onthuld.
Wat men echter Schnitzler laten moet bij alle overwe¬ Wat men echter Schnitzler laten moet bij alle overwe¬
Aan ons land, aan onzen landaard misschien, gelik wi Aan ons land, aan onzen landaard misschien, gelik wi
n nog niet al zijn tooneelstuk- n nog niet al zijn tooneelstuk-
hidragen tot de psycho-analyse gingen ten opzichte van den inhoud van zijn werk, is zijn hidragen tot de psycho-analyse gingen ten opzichte van den inhoud van zijn werk, is zijn
in het begin betoogden, is deze late zomerstorm grooten¬ in het begin betoogden, is deze late zomerstorm grooten¬
onvergankelijke waarde voor den dramatischen vorm. onvergankelijke waarde voor den dramatischen vorm.
zijner wetenschappelijke bio¬ zijner wetenschappelijke bio¬
Nog kan men, als men den Anatol-cyclus naast werken (eels voorbij gegaan. En na de doorwintering van den Nog kan men, als men den Anatol-cyclus naast werken (eels voorbij gegaan. En na de doorwintering van den
Freud deed. Tusschen Schnitz¬ Freud deed. Tusschen Schnitz¬
en arbtenootn, bestaan zin tid legt, die overweldigende verrassing nave en, ora w voor andere taak.... en arbtenootn, bestaan zin tid legt, die overweldigende verrassing nave en, ora w voor andere taak....