VII, Verschiedenes 12, Schnitzlers Tod, Seite 572

WIEN, WIEN,
WOLLZEII.E WOLLZEII.E
TELEPHON R-23-0-43 TELEPHON R-23-0-43
Ausschnitt aus: Ausschnitt aus:
lat (arszawa) lat (arszawa)
vom: 51.10.1901. vom: 51.10.1901.
+ARTUR SCHNITZLER +ARTUR SCHNITZLER
many na wodzy i kierowany umia- many na wodzy i kierowany umia-
W niespełna rok po śmierci uko W niespełna rok po śmierci uko
rem artystycznym. rem artystycznym.
chanej córki, która odebrała sobie chanej córki, która odebrała sobie
życie w Wenecji, zmarł w bieżą- życie w Wenecji, zmarł w bieżą-
Pierwsza książka Schnitzlera Pierwsza książka Schnitzlera
cym miesiącu wielki pisarz austry- cym miesiącu wielki pisarz austry-
„Anatol" zdobyła mu rozgłos. Jes „Anatol" zdobyła mu rozgłos. Jes
jacki. Artur Schnitzler urodził si jacki. Artur Schnitzler urodził si
to w siedmiu scenach zamknięty to w siedmiu scenach zamknięty
w r. 1862 w Wiedniu. Zbiorowe w r. 1862 w Wiedniu. Zbiorowe
świat miłości, miłostek, wierności świat miłości, miłostek, wierności
dzieła jego wyszły w 7-iu tomach dzieła jego wyszły w 7-iu tomach
rozstania. Anatol, Maks i Cora, rozstania. Anatol, Maks i Cora,
nakładem S. Fischer w Berlinie. nakładem S. Fischer w Berlinie.
Gabrjela, Bianca, Emilja, Anni, Gabrjela, Bianca, Emilja, Anni,
Elza, Ilona. Każdej z kobiet po Elza, Ilona. Każdej z kobiet po
Dla tych, którzy znali Wiedeń Dla tych, którzy znali Wiedeń
święcona jest jedna scena. Tak święcona jest jedna scena. Tak
przedwojenny, którzy znali prze przedwojenny, którzy znali prze
trzeba było, bo przecież w Wiedniu trzeba było, bo przecież w Wiedniu
dziwny urok naddunajskiej stolicy dziwny urok naddunajskiej stolicy
„słodka dziewczyna" była uosobie „słodka dziewczyna" była uosobie
lubili jej atmosferę i jej charakte lubili jej atmosferę i jej charakte
niem swobodnego, uroczo niefraso niem swobodnego, uroczo niefraso
rystyczną nonszalancję życia, sta- rystyczną nonszalancję życia, sta-
nowiącą jedną z najciekawszych nowiącą jedną z najciekawszych
cech Wiedeńczyka cech Wiedeńczyka
dla tych dla tych
twórczość Artura Schnitzlera za- twórczość Artura Schnitzlera za-
wiera głęboko ujętą treść tego okre wiera głęboko ujętą treść tego okre
su, zawiera barwę i smak epoki. Tej su, zawiera barwę i smak epoki. Tej
epoki, która z Wiednia stworzyła epoki, która z Wiednia stworzyła
miasto marzeń i snów dla wszyst- miasto marzeń i snów dla wszyst-
kich, którzy zasmakowali w tak od- kich, którzy zasmakowali w tak od-
miennej od wszystkich stolic Euro- miennej od wszystkich stolic Euro-
py atmosferze. py atmosferze.
Dla tych, którzy Wiednia z tego Dla tych, którzy Wiednia z tego
okresu nie znali, Schnitzler pozo- okresu nie znali, Schnitzler pozo-
stanie zawsze świetnym nowelistą. stanie zawsze świetnym nowelistą.
znawcą ducha rasy wiedeńtkiej znawcą ducha rasy wiedeńtkiej
duszy Wiedeńczyka. Konglomerat duszy Wiedeńczyka. Konglomerat
słowiańsko - węgiersko - germański słowiańsko - węgiersko - germański
wydał bowiem odrębny zupełnie wydał bowiem odrębny zupełnie
typ człowieka o swoistym wdzięku. typ człowieka o swoistym wdzięku.
Mimo różnych wad życiowych Mimo różnych wad życiowych
— a może — a może
zdamion degeneracji, zdamion degeneracji,
dlatego — osobliwy tkwi w tej ra- dlatego — osobliwy tkwi w tej ra-
S. P. DR. ARTUR SCHNITZLER S. P. DR. ARTUR SCHNITZLER
sie urok. sie urok.
właśnie Schnitzler potrafil właśnie Schnitzler potrafil
bliwego, a jednak tak pełnego ży bliwego, a jednak tak pełnego ży
z subtelnością wrażliwego psycho- z subtelnością wrażliwego psycho-
cia, że w jej uśmiechu mieścił się cia, że w jej uśmiechu mieścił się
loga i wnikliwego obserwatora loga i wnikliwego obserwatora
już ten cały świat. Przedstawiając już ten cały świat. Przedstawiając
uchwycić i pogłębić te specyficzne uchwycić i pogłębić te specyficzne
ją w różnych odmianach i w róż ją w różnych odmianach i w róż
cechy swych rodaków. Talent je cechy swych rodaków. Talent je
nych nastrojach, Schnitzler wyniósł nych nastrojach, Schnitzler wyniósł
go literacki i wielka kultura arty- go literacki i wielka kultura arty-
„słodką dziewczynę wiedeńską do „słodką dziewczynę wiedeńską do
styczna nadały myślom i wyczu- styczna nadały myślom i wyczu-
typu kobiet czarujących wdziękiem typu kobiet czarujących wdziękiem
ciom świetną formę, a wiedza za- ciom świetną formę, a wiedza za-
nonszalancją życiową. nonszalancją życiową.
Schnitzlcr był leka- Schnitzlcr był leka-
wodowa wodowa
rzem, synem profesora medycyny rzem, synem profesora medycyny
w późniejszych jego utworach w późniejszych jego utworach
dotarła do tajników psycholo dotarła do tajników psycholo
scenicznych stanowią tematy: mi- scenicznych stanowią tematy: mi-
gicznych i kompleksów nerwowych gicznych i kompleksów nerwowych
łość, kobieta — marzenie, rzeczywi- łość, kobieta — marzenie, rzeczywi-
W ten sposób powstały dzieła, któ W ten sposób powstały dzieła, któ
stość, szaleńc.a gra uczuć i naga, stość, szaleńc.a gra uczuć i naga,
re dały przekrój epoki, zabarwiony re dały przekrój epoki, zabarwiony
twarda prawda. twarda prawda.
szczerym sentymentem rodzinnego szczerym sentymentem rodzinnego
Od swobodnych, żadną więzią Od swobodnych, żadną więzią
Wiednia. Wiednia.
dramatyczną niespojonych scen dramatyczną niespojonych scen
Tłem we wszystkich utworach Tłem we wszystkich utworach
„Anatola , przeszedł Schnitzler od „Anatola , przeszedł Schnitzler od
Schnitzlera jest nastrój, często na Schnitzlera jest nastrój, często na
razu do prawdziwego dramatu i razu do prawdziwego dramatu i
wet treścią, jako nastrój myśli wet treścią, jako nastrój myśli
tragedji. tragedji.
uczuć. Sceptycyzm, ironja z do- uczuć. Sceptycyzm, ironja z do-
Tam, gdzie do pomocy bierze pr Tam, gdzie do pomocy bierze pr
mieszką melancholji wypełnia po- mieszką melancholji wypełnia po-
tos („Bajka"), staje się pretensjo- tos („Bajka"), staje się pretensjo-
stawę jego wobec życia i ludzi. stawę jego wobec życia i ludzi.
nalny, tam, gdzie pozostaje wierny nalny, tam, gdzie pozostaje wierny
Później znika sceptycyzm i ironja Później znika sceptycyzm i ironja
słabnie, ustępując miejsca cichej słabnie, ustępując miejsca cichej
rczygnacji. W końcu zostaje tylko rczygnacji. W końcu zostaje tylko
smutek i żal. Iluzje i marzenia smutek i żal. Iluzje i marzenia
stają się prawdziwsze od prawdy, stają się prawdziwsze od prawdy,
stają się jedyną ostoją i ucieczką stają się jedyną ostoją i ucieczką
od zawodów życiowych. od zawodów życiowych.
Bujny temperament pisarski, trzy- Bujny temperament pisarski, trzy-
swej linji twórczej, nie zawodzi ni- swej linji twórczej, nie zawodzi ni-
gdy. Postacie jego żyją całą peł- gdy. Postacie jego żyją całą peł-
nią życia. Konflikty dramatyczne nią życia. Konflikty dramatyczne
wzruszają do głębi. Przedewszyst wzruszają do głębi. Przedewszyst
kiem więc w dramacie „Miłostki kiem więc w dramacie „Miłostki
(Liebelei), który zdobył olbrzymi (Liebelei), który zdobył olbrzymi
sukces sceniczny i przez długie la- sukces sceniczny i przez długie la-
ta nie schodził z afiszów teatrów ta nie schodził z afiszów teatrów
austryjackich i niemieckich. austryjackich i niemieckich.
Drugim wielkim sukcesem było Drugim wielkim sukcesem było
„Koło (Reigen). Przyczyniły się „Koło (Reigen). Przyczyniły się
do tego w pewnym stopniu także do tego w pewnym stopniu także
liczne polemiki oraz walki z cen liczne polemiki oraz walki z cen
zurą. I tu podobnie jak w „Ana- zurą. I tu podobnie jak w „Ana-
tolu szereg scen, skomponowanych tolu szereg scen, skomponowanych
jednak jako całość z jedną prze- jednak jako całość z jedną prze-
wodnią myślą. Rozpoczyna się sce- wodnią myślą. Rozpoczyna się sce-
ną: dziewczyna uliczna i żołnierz, ną: dziewczyna uliczna i żołnierz,
a kończy się sceną: ta sama dziew- a kończy się sceną: ta sama dziew-
czyna uliczna i hrabia. Krąg się czyna uliczna i hrabia. Krąg się
zamyka. Wszystkie stany i klasy zamyka. Wszystkie stany i klasy
zamknięte w kręgu, w błędnem ko- zamknięte w kręgu, w błędnem ko-
le. Smiało i odważnie w poszcze le. Smiało i odważnie w poszcze
gólnych djalogach „Koła posta gólnych djalogach „Koła posta
wiony problemat wsławił Schnitzle- wiony problemat wsławił Schnitzle-
ra jako pisarza, który miał odwa- ra jako pisarza, który miał odwa-
gę poruszyć otwarcie i bez obłudy gę poruszyć otwarcie i bez obłudy
drażliwą a przecież tak palącą drażliwą a przecież tak palącą
sprawę: zagadnienie obyczajowe sprawę: zagadnienie obyczajowe
połeczne współczesnej erotyki. połeczne współczesnej erotyki.
Nie wszystkie dramaty jego, a Nie wszystkie dramaty jego, a
jest ich sporo, cieszyły się równem jest ich sporo, cieszyły się równem
powodzeniem, bo ujęcie sceniczne powodzeniem, bo ujęcie sceniczne
nie zawsze odpowiadało zamierze- nie zawsze odpowiadało zamierze-
niom dramatycznym. Właściwie niom dramatycznym. Właściwie
Schnitzler był przecież mistrzem Schnitzler był przecież mistrzem
noweli i od noweli podchodził do noweli i od noweli podchodził do
dramatu. Opowieści jak „Umiera- dramatu. Opowieści jak „Umiera-
nie", „Oficer Gustel", „Pani Berta nie", „Oficer Gustel", „Pani Berta
Garlan", „Grecka tancerka", „Po¬ Garlan", „Grecka tancerka", „Po¬
żegnanie", „Slepy Geronimo , „Pa- żegnanie", „Slepy Geronimo , „Pa-
ni Beata i jej syn", „Powrót Casa- ni Beata i jej syn", „Powrót Casa-
novy" i w. in. należą do najlep- novy" i w. in. należą do najlep-
szych utworów literatury niemiec szych utworów literatury niemiec
kiej tej epoki. kiej tej epoki.
Z życia codziennego, z prawdzi- Z życia codziennego, z prawdzi-
wych, prostych przeżyć zaczerpnię- wych, prostych przeżyć zaczerpnię-
te tematy, żywe postacie, charakte- te tematy, żywe postacie, charakte-
ry i nastroje, pogłębione wyczuciem ry i nastroje, pogłębione wyczuciem
pajlżejszych drgnień duszy ludz- pajlżejszych drgnień duszy ludz-
kiej, opisy malowane ręką wielkie- kiej, opisy malowane ręką wielkie-
go artysty i szczerego poety, a ca- go artysty i szczerego poety, a ca-
łość ujęta w karby zwartej budowy łość ujęta w karby zwartej budowy
kompozycji przemyślanej do naj- kompozycji przemyślanej do naj-
drobniejszych szczegółów, stworzy- drobniejszych szczegółów, stworzy-
ły małe arcydzieła, które dzięki ły małe arcydzieła, które dzięki
walorom artystycznym, dzięki za- walorom artystycznym, dzięki za-
letom formy i treści przeszły jako letom formy i treści przeszły jako
mistrzowskie nowele do historji li- mistrzowskie nowele do historji li-
teratury świata. teratury świata.
Aleksander Guttry Aleksander Guttry